*मनुस्मृती दहन दिवस : सामाजिक विषमतेविरुद्धचा ऐतिहासिक संघर्ष*

वृत्तरत्न नव महाराष्ट्र न्यूज
कार्यकारी संपादक रितेश साबळे
महाड / महाराष्ट्र, दि. २५ डिसेंबर २०२५ :आज संपूर्ण देशात मनुस्मृती दहन दिवस म्हणून २५ डिसेंबर स्मरणात ठेवला जातो. याच दिवशी, *२५ डिसेंबर १९२७* रोजी, *भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या नेतृत्वाखाली महाड येथे मनुस्मृतीचे प्रतीकात्मक दहन करण्यात आले होते.* 

हा प्रसंग केवळ एका ग्रंथाच्या विरोधातील कृती नव्हती, तर *हजारो वर्षांपासून चालत आलेल्या जातिभेद, अस्पृश्यता आणि सामाजिक अन्यायाविरुद्ध उभारलेले एक ऐतिहासिक बंड होते.* 

मनुस्मृती हा प्राचीन धर्मशास्त्रीय ग्रंथ असून त्यामध्ये समाजाची रचना वर्णव्यवस्थेवर आधारित असल्याचे सांगितले आहे. या ग्रंथात ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य आणि शूद्र अशी समाजाची विभागणी करून प्रत्येक वर्गासाठी वेगवेगळे अधिकार व कर्तव्ये निश्चित करण्यात आली आहेत. *विशेषतः शूद्र व तथाकथित अस्पृश्य समाजाला शिक्षण, संपत्ती, सन्मान आणि समान हक्कांपासून वंचित ठेवणारे अनेक उल्लेख या ग्रंथात आढळतात.* 

तसेच *स्त्रियांबाबतही त्यांचे स्वातंत्र्य, अधिकार आणि निर्णयक्षमता मर्यादित करणारी भूमिका मनुस्मृतीत दिसून येते.* 

 *डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर* यांचे ठाम मत होते की, मनुस्मृतीसारख्या ग्रंथांनी समाजात विषमता आणि अन्यायाला धार्मिक अधिष्ठान दिले. त्यामुळेच हा ग्रंथ सामाजिक गुलामगिरीचा पाया बनला. महाड सत्याग्रहाच्या पार्श्वभूमीवर, जिथे अस्पृश्य समाजाने सार्वजनिक चवदार तळ्याचे पाणी पिण्याचा हक्क मिळवला, तिथेच मनुस्मृती दहन करून *बाबासाहेबांनी स्पष्ट संदेश दिला की, “ज्या ग्रंथातून माणसाला माणूस म्हणून जगण्याचा अधिकार नाकारला जातो, त्या विचारसरणीला नाकारल्याशिवाय सामाजिक समता प्रस्थापित होऊ शकत नाही.”* 

मनुस्मृती दहनाबाबत बाबासाहेबांची भूमिका अत्यंत स्पष्ट होती. त्यांनी सांगितले की, धर्म हा मानवमूल्यांना पूरक असावा; परंतु जर धर्म किंवा धार्मिक ग्रंथ मानवतेच्या, समतेच्या आणि न्यायाच्या विरोधात असतील, तर त्यांचा निर्भीडपणे निषेध केला पाहिजे. मनुस्मृती जाळणे म्हणजे हिंदू धर्म जाळणे नव्हे, तर अन्यायकारक सामाजिक रचना नष्ट करण्याचा प्रतीकात्मक प्रयत्न आहे, असे त्यांनी ठासून सांगितले होते.

आजही मनुस्मृती दहन दिवसाचे स्मरण केवळ इतिहास म्हणून नव्हे, तर सामाजिक जागृतीचा दिवस म्हणून केले जाते. या दिवशी देशभरात विविध संघटना, आंबेडकरी विचारधारेचे अनुयायी आणि सामाजिक कार्यकर्ते समता, बंधुता व न्याय या मूल्यांवर आधारित समाजनिर्मितीचा संकल्प पुन्हा एकदा घेतात. *मनुस्मृती दहन दिवस हा बाबासाहेबांच्या मानवमुक्तीच्या लढ्याचे प्रतीक असून, तो आजही सामाजिक अन्यायाविरुद्ध लढण्याची प्रेरणा देतो.*